Jak samemu zrobić swoje pierwsze bonsai? Jak wykonać pierwsze cięcie drzewka? Jak kupionemu drzewku, nadać główną strukturę i formę? Po prostu wykonać mocne cięcie formujące, zwane czasem również strukturalnym. Zanim je wykonamy warto poznać kilka zasad.

Aby mieć co przycinać, najpierw warto wybrać odpowiedni materiał na bonsai. Gdy już posiadamy odpowiednie drzewo, przechodzimy do pierwszego mocnego cięcia, które zbliża go do bonsai.

Co to jest cięcie formujące / strukturalne?

Cięcie formujące to pierwsze mocne cięcie wykonane na nietkniętym ręką bonsaisty materiale. Z grubsza można powiedzieć, że polega ono na odcięciu zbędnych gałęzi, przycięciu pozostałych, nadaniu drzewku podstawowej formy, zdefiniowaniu głównych konarów i przyszłego wierzchołka oraz przycięciu gałązek wyrastających z konarów i pokierowanie wzrostem konkretnych pąków i gałęzi. Cięcie sprzyja także zagęszczaniu korony drzewka.

Niczym rzeźbiarz z drzewka kupionego w szkółce usuwamy nadmiar gałęzi, pozostawiając jedynie główne, które nadadzą przyszłemu bonsai główną strukturę. Warto wiedzieć, że to pierwsze cięcie musi być mocne, aby drzewko dobrze się nam zagęściło już w docelowej strukturze pnia i głównych konarów.

Walter Pall pisał w swoich artykułach, ze wielu początkujących bonsistów zbyt delikatnie wykonuje pierwsze cięcie, chcąc od razu uzyskać ładne drzewko. Tymczasem po pierwszym cięciu drzewko najczęściej nie wygląda atrakcyjnie, bardziej jak pień i kilka kołków, ale dzięki temu lepiej pozwoli się prowadzić w kierunku bonsai (lepsze proporcje, układ gałęzi, itp.). Prawda też jest taka, że później po latach, gdy zdany sobie sprawę, że zbyt delikatnie przycięliśmy drzewko, będzie nam bardzo żal, że prawie cały proces musimy rozpocząć od nowa, chcąc uzyskać bonsai o dobrej wartości estetycznej.

Zobaczcie poniższy film, który przybliża zakres cięcia formującego (uwaga: mimo iż w tytule filmu jest mowa o drastycznym cięciu, w swej istocie jest to cięcie strukturalne):

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=1JSbmO1NQzk]

Oraz to zestawienie drzewek: od materiału wyjściowego (2007), poprzez cięcie formujące do bonsai (2012):

Warto pamiętać, że nie polega ono na odcięciu wszystkich gałęzi z pnia. Technika tzw. drastycznego cięcia formującego stosowana jest wtedy, gdy jedynym wartościowym elementem drzewa jest właśnie ładnie zwężający się pień, a wszystkie gałęzie muszą zostać wytworzone na nowo. Przykładowo:

Natomiast cięcie pielęgnacyjne (dla drzew liściastych tutaj) polega na przycinaniu gałęzi za konkretnym pąkiem liściowym, uszczykiwaniu, usuwaniu pąków i liści (tzw. defoliacja) i ogólnie mówiąc służy poprawie zagęszczenia korony drzewka i uzyskaniu przez nią pożądanej struktury i formy.

W trakcie okresu wegetacji od razu usuwamy te gałęzie, które rosną w niewłaściwym miejscu. Nie ma przecież sensu, aby drzewko traciło siły na gałęzie, które i tak usuniemy (chyba, że mówimy tutaj o gałęziach pomocniczych, które mają za zadanie pogrubić konar lub pień).

Złote zasady cięcia formującego

Kierunek wzrostu gałęzi określa ostatni pozostawiony na niej pąk.

Przycinamy drzewko w taki sposób, aby były zachowane proporcje około 1:6 pomiędzy grubością pnia a finalną wysokością drzewka. Oznacza to, że przewidując rozwój korony musimy ciąć nieco niżej. Przeczytaj jeszcze artykuł o tym, jak uzyskać ładny pień w bonsai.

Jeżeli zamierzamy pogrubić daną gałąź lub cały pień na ich końcu pozostawiamy gałąź, które pozwalamy rosnąć i przycinamy ją po 2-3 latach. Ta gałąź ma za zadanie wymusić transport energii do wierzchołka pnia lub gałęzi sprawiając, że z czasem pogrubieje. Jeżeli po tym czasie pogrubiana gałąź nadal jest zbyt cienka, odcinamy gałąź pomocniczą i puszczamy nową. Chodzi bowiem o to, aby rana po odciętej gałęzi pomocniczej nie była zbyt duża i szybko i ładnie się zaleczyła.

Kiedy wykonujemy cięcie formujące?

Cięcie formujące / strukturalne wykonujemy z reguły pod koniec zimy, gdy cała energia drzewka jest zmagazynowana jeszcze w korzeniach, a drzewko jest w okresie spoczynku.

Należy pamiętać, że ten moment jest trudny dla drzewka, dlatego po wykonaniu cięcia formującego powinniśmy pozwolić mu rosnąć bez dalszych stresów (przesadzania, cięć młodych liści, defoliacji) przez cały sezon wegetacyjny. Chodzi bowiem o to, aby drzewko wykształciło możliwie dużo przyrostów i liści, które w procesie niezakłóconej fotosyntezy pozwolą drzewku odbudować siły.

Trzeba jednak kierować się specyficznymi wymaganiami danego gatunku. Np. brzoza mocno przycięta pod koniec zimy może odrzucić kolejne gałęzie, a przycięta wiosną będzie zbyt mocno płakać (podobnie jak grab czy buk)

Zanim zaczniesz ciąć i przycinać

Po pierwsze

Przed przystąpieniem do cięcia musimy mieć wiedzę o tym, co jest w bonsai ważne, co decyduje, że będzie ładne, ciekawe a z czasem osiągnie doskonałość. W tym celu zachęcam do lektury serii artykułów o cechach estetycznych decydujących o poprawności bonsai (m.in. nebari, pnia i korony).

Warto także zapoznać się z artykułem, poruszającym kwestie i techniki związane z doskonaleniem bonsai. Przy pierwszym cięciu formującym warto wziąć niektóre wymienione w nim kwestie pod uwagę, aby później nie trzeba było ich poprawiać 🙂

W tym celu dokładnie studiujemy pień naszego materiału, odsłaniamy delikatnie nebari i patrzymy, z której strony drzewko miało najpiękniej wyeksponowane nebari oraz przebieg pnia będzie najbardziej odpowiedni dla danego stylu.

Po drugie

Zanim wykonasz pierwsze cięcie, naszkicuj sobie drzewko, jego układ gałęzi, oszacuj możliwość ich dalszego kształtowania poprzez odciągi czy drutowanie. Po prostu określ jego słabe i mocne strony i rysuj, rysuj, rysuj wiele wariantów zgodnych z wybranym (lub możliwym) stylem, do którego będziesz dążył.

Cięcie formujące – krok po kroku

Gałęzie drzewek iglastych oczyszczamy z igieł (wyrywając je w kierunku wzrostu gałęzi – w kierunku „od pnia”), pozostawiając na końcach gałęzie ubiegłoroczne igły. Ważne, aby nie usuwać wszystkich igieł z danej gałęzi, gdyż wtedy gałąź zostanie przez drzewko odrzucona.

Wybieramy front drzewka

Przód bonsai, czyli zgodnie ze estetyką bonsai, południowa wystawa drzewka powinna spełniać kilka warunków:

• dobrze eksponuje nebari rozkładające się na boki drzewka lub koncentrycznie biegnące wokół pnia
• uwidacznia najbardziej atrakcyjny przebieg pnia zwężający się od podstawy do wierzchołka
• trzy pierwsze główne gałęzie rosną we właściwych miejscach

Wszystkie inne kwestie związane z koroną drzewka z reguły dają się wykształcić poprzez odpowiednie przycinanie i drutowanie w póżniejszym czasie.

Jeżeli pień będzie miał mankamenty, jego bardziej agresywne gięcie możemy przeprowadzić w kolejnym okresie wegetacyjnym.

Określamy docelową wysokość drzewka

Patrząc na aktualną grubość pnia i przyszłą grubość, którą zamierzamy osiągnąć stosując odpowiednie techniki, określamy przyszłą wysokość drzewka.

Generalnie przyjmuje się, że wysokość drzewka powinna być około 6-8 razy większa od szerokości pnia przy korzeniach (przeczytaj artykuł o odpowiednich proporcjach w bonsai). Natomiast wykonując pierwsze cięcie formujące musimy pamiętać, że najpewniej będziemy kształtować od podstaw wierzchołek, więc skracając pień naszego materiały skracamy go na wysokość około 5 razy większą niż szerokość pnia u podstawy. Pamiętajmy także, że i pień z czasem niego pogrubieje 🙂

Docelowa wysokość drzewka jest ważna, aby w odpowiednim miejscu ulokować pierwszą główną gałąź.

Wybieramy główną gałąź (sashi eda) i następne konary

Wybierając pierwszą główną gałąź (sashi eda) pamiętajmy, że powinna ona wyrastać na bok od pnia (w prawo lub lewo) na około 1/3 docelowej wysokości pnia. Powinna być to też najmocniejsza i najgrubsza z gałęzi. Jeżeli gałąź, którą w przyszłości widzimy jako sashi eda jest aktualnie za cienka, będziemy w stanie poprawić jej grubość stosując technikę gałęzi pomocniczych.

Jeżeli sashi eda wyrasta w lewo, to kolejna ważna gałąź boczna (uke eda – gałąź przeciwna do sashi eda) powinna wyrastać po prawej stronie i nieco wyżej.

Pomiędzy tymi dwiema gałęziami powinna być ulokowana ushiro eda, czyli główna gałąź tylna, która nada bonsai głębię. Ważne jest, aby była skierowana do tyłu, ale nie była schowana za pień, gdy patrzymy od frontu na drzewko. Powinna wystawać zza pnia lekko na lewo bądź na prawo (jej pozycję możemy później nieco skorygować poprzez drutowanie).

Wzorcowy układ gałęzi znajdziesz także tutaj.

Następnie powinna pojawić się mae eda, czyli gałąź skierowana w kierunku patrzącego na drzewko od frontu. I znowu nie pionowo w stosunku do pnia, tylko lekko wygięta na lewo lub prawo.

Kolejne partie gałęzi układamy wg tej samej kolejności. Ważne, aby gałęzie te były cieńsze i krótsze niż trzy omówione wyżej oraz odstępy między nimi malały im bliżej do wierzchołka.

Patrząc na drzewko od góry, po przycięciu powinniśmy widzieć każdą z gałęzi. Żadna gałąź położna wyżej nie powinna zakrywać tej położonej niżej. Gdyby tak było, to w naturze niżej położna gałąź pozbawiona światła przez tą położoną wyżej z pewnością by obumarła. A że zależy nam na uzyskaniu naturalnego obrazu drzewa, powinniśmy o tym pamiętać. Ważne zatem, aby każda gałąź miała dostęp do światła, niezależnie, gdzie jest położona.

Przycinamy gałęzie wyrastające z konarów

Zdefiniowawszy główne gałęzie zaczynamy przycinać te wyrastające z głównych konarów. Pamiętamy, że to ostatni pąk wyznacza dalszy kierunek wzrostu nowej gałęzi.

Gdy patrzymy z boku czy góry na dany konar i jego gałęzie, to powinny one mieć kształt zbliżony do trójkąta. Oznacza to, ze dłuższe gałęzie powinny wyrastać z części położonej bliżej pnia, i być krótsze im bardziej zbliżamy się do wierzchołka danej gałęzi.

Można powiedzieć, że układ gałęzi wyrastającej z każdej innej gałęzi powinien być zbliżony do trójkąta o zaowalonych bokach. Dłuższe gałęzie przy bazie i coraz krótsze im bliżej wierzchołka danej gałęzi.

O tym, jakie gałęzie usuwać i w jaki sposób, przeczytasz tutaj.

Wykończenie pierwszego cięcia formującego

Kończąc pierwsze cięcie formujące:

• usuwamy zbędne kikuty, z których nie będziemy robić jinów (używamy kleszczy wklęsłych)

• większe rany zabezpieczamy pastą, która ochroni przed atakiem chorób (choć niektórzy po prostu robią systemiczny oprysk preparatem przeciwgrzybowym i wystawiają drzewko na słońce)
• drutujemy całe drzewko i układamy gałęzie w pożądanej pozycji
• robimy zdjęcie do archiwum

Ja stosuję zasadę, aby nie generować drzewku w jednym roku dwóch stresów. Dlatego po cięciu formującym nie przesadzam od razu do nowej donicy. Czynność tę w połączeniu z przycięciem korzeni wykonuję dopiero na kolejny sezon wegetacyjny.